Endometrioza to choroba diagnozowana obecnie u co 10. kobiety na świecie. Według aktualnych danych, u połowy pacjentek leczących się z powodu niepłodności podejrzewa się lub rozpoznaje to schorzenie. Czym dokładnie jest endometrioza, jak  się ją wykrywa i leczy? Wyjaśniamy w artykule.

Endometrioza – co to jest?

Endometrioza (gruczolistość macicy lub wędrująca śluzówka macicy) to przewlekła choroba, charakteryzująca się obecnością komórek endometrium, czyli błony śluzowej trzonu macicy, poza jej wnętrzem.

Źle zlokalizowane komórki określane są mianem ektopowych. Swoją budową przypominają endometrium, ponadto cechuje je także aktywność wydzielnicza. Przez to, że reagują na zmiany hormonalne, do których dochodzi podczas cyklu miesiączkowego, w organizmie powstaje przewlekła reakcja zapalna. U chorych mogą występować wewnętrzne krwawienia, bolesne guzki, blizny i zrosty.

Endometrioza najczęściej rozpoznawana jest w obrębie narządów rozrodczych pacjentek oraz  w okolicznych organach, m.in. w otrzewnej, jelicie grubym czy pęcherzu moczowym.

Zdarza się również, chociaż znacznie rzadziej, że komórki endometrium wykrywane są w oddalonych od macicy miejscach, np. w płucach, przeponie lub skórze.

Przyczyny endometriozy

Jeśli chodzi o wskazanie przyczyny endometriozy, nie ma obecnie jednoznacznych rozpoznań na ten temat.  Istnieje natomiast kilka teorii. Poniżej je prezentujemy.

Teoria przemieszczania komórek endometrium

Zakłada m.in., że do choroby dochodzi w wyniku tzw. wstecznej menstruacji. Zjawisko polega na wstecznym odpływie krwi miesiączkowej, która wraz z komórkami endometrium przemieszcza się przez jajowody do jamy otrzewnowej. W rezultacie endometrium nie zostaje całkowicie wydalone przez pochwę i zagnieżdża się poza macicą. Przeciwko tej hipotezie przemawia fakt, że ok. 90% kobiet ma tzw. wsteczną menstruację, a tylko 10% z nich choruje na endometriozę.

W teorii tej za przyczynę bierze się także krótkie cykle miesiączkowe, czyli częste krwawienia, zastój krwi miesiączkowej spowodowany np. wadami wrodzonymi narządów rodnych, przemieszczanie endometrium drogą krwi i limfy lub przemieszczenie podczas zabiegu chirurgicznego, np. podczas cesarskiego cięcia.

Metaplazja

Endometrioza powstaje w wyniku przekształcenia się komórek pokrywających otrzewną w komórki endometrium.

Teoria immunologiczna

Przyczyną endometriozy są zaburzenia układu odpornościowego, który nie radzi sobie z usuwaniem resztek krwi menstruacyjnej.

Predyspozycje genetyczne

Zaobserwowano, że endometrioza u najbliższych krewnych, np. mamy, zwiększa ryzyko zachorowania.

Teoria hormonalna

Zakłada, że czynniki hormonalne mają wpływ na przetrwanie, rozrost i namnażanie komórek endometrium w innych niż macica lokalizacjach.

Wpływ środowiska

Niektóre badania sugerują, że czynniki środowiskowe, takie jak. np. niezdrowa dieta obfitująca w czerwone mięso czy kontakt ze szkodliwymi chemikaliami, mogą wpływać na rozwój choroby.

Rodzaje endometriozy i stopnie zaawansowania

Określając rodzaje endometriozy, uwzględnia się przede wszystkim lokalizację zmian. Pod tym względem wyróżnia się:

• Endometriozę otrzewnową – ogniska znajdują się na powierzchni otrzewnej.
• Endometriozę jajnikową – występuje w postaci tzw. torbieli czekoladowych (nazwa pochodzi od wyglądu ich zawartości), najczęściej w obrębie jajników.
• Endometriozę głęboko naciekającą – w tym przypadku tkanka endometrium rozrasta się bardzo dynamicznie i nacieka poza jamę otrzewnową. Zdarza się, że obejmuje pęcherz moczowy, moczowody, fragmenty jelit oraz odbytnicę.

W rozróżnieniu endometriozy bierze się też pod uwagę stopień zaawansowania choroby:

• Stopień I – minimalny – rozpoznaje się małe zmiany, poniżej 5 mm. W jajnikach i jajowodach widoczne są nieunaczynione zrosty oraz wolne strzępki jajowodów.
• Stopień II – łagodny – widoczne są bardziej rozległe ogniska endometriozy. Mogą występować też torbiele czekoladowe i zmiany poza macicą, np. w zagłębieniu odbytniczo- macicznym.
• Stopień III – umiarkowany – wykrywa się liczne zrosty w okolicy więzadeł krzyżowo – macicznych, jajowodów, jajników oraz strzępek jajowodów,
• Stopień IV –  ciężki – stwierdza się tu nieruchomość macicy, liczne zrosty i deformacje sąsiadujących narządów. Macica może być zgięta ku tyłowi, przyrośnięta do jelit. Ogniska endometriozy pojawiają się też w innych narządach, np. pęcherzu moczowym, jelitach, pochwie, szyjce macicy czy wyrostku robaczkowym.

Endometrioza – objawy

Symptomy endometriozy są bardzo zróżnicowane i można podzielić je według tego, jakich układów dotyczą.

Objawy ze strony układu rozrodczego:

• silne bóle miesiączkowe,
• bóle podczas owulacji,
• nieregularne miesiączki,
• zakrzepy,
• ból w trakcie stosunku,
• niepłodność.

Endometrioza i objawy jelitowe:

• biegunki i zaparcia,
• nudności i wymioty,
• bóle brzucha,
• duży brzuch przy endometriozie w przewodzie pokarmowym.

Objawy ze strony układu moczowego:

• ból podczas oddawania moczu,
• częstomocz.

Objawy dotyczące odporności:

• alergie,
• nietolerancje pokarmowe.

Objawy w obrębie klatki piersiowej:

• ból piersi i w klatce piersiowej,
• płytki oddech,
• przyspieszone tętno,
• krew podczas kaszlu.

Objawy ogólne:

• częste zmęczenie,
• problemy ze snem,
• nocne poty,
• nerwica,
• migreny.

Ponadto mogą pojawiać się bóle w „krzyżu”, a także bóle nóg jak przy rwie kulszowej. Częste są też niedobory pokarmowe – magnezu, żelaza i zbyt niski poziom cukru we krwi.

Jak wykryć endometriozę? Badania diagnostyczne

Diagnostyka endometriozy nie jest łatwa. Podstawą jest wywiad lekarski z pacjentką, a następnie wykonuje się szereg badań.

• Badanie ginekologiczne – przy pomocy wziernika można zaobserwować np. ogniska endometriozy w pochwie. Badanie palpacyjne – poprzez dotyk – pozwala wychwycić zgrubienia, guzy, torbiele i bolesność.

• USG przezpochwowe – pozwala wychwycić torbiele endometrialne.

• USG przezodbytnicze – ułatwia diagnostykę endometriozy głęboko naciekającej ze zmianami w jelicie grubym.

• Laparoskopia – endometriozę można zdiagnozować wprowadzając przez nacięcia w powłokach brzusznych narzędzie z miniaturową kamerką. Badanie umożliwia również pobranie wycinków do analizy.

Niekiedy w diagnostyce stosuje się również badanie rezonansem magnetycznym.

W trudnych przypadkach, kiedy nie ma pewności co do rozpoznania (np. wyniki histopatologiczne nie są jednoznaczne, a pacjentka nie godzi się na laparoskopię), włącza się leczenie hormonalne. Jeśli objawy ustępują, może stanowić to potwierdzenie diagnozy.

Jak leczyć endometriozę?

W związku z tym, że ciężko wskazać jednoznaczne źródło choroby, nie istnieje przyczynowe leczenie endometriozy. Terapia koncentruje się jedynie na minimalizowaniu objawów oraz łagodzeniu niebezpiecznych skutków choroby. Dostępne formy leczenia to farmakoterapia oraz zabieg operacyjny.

Farmakoterapia

Stosuje się głównie leki o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym oraz hormony. Zadaniem preparatów hormonalnych jest zatrzymanie miesiączki albo zmniejszenie poziomu estrogenów w organizmie. Czasami dąży się do obu tych celów. Dzięki temu ograniczony zostaje rozrost endometrium.

Zmniejszenie ognisk endometriozy można wywołać także stosując odpowiednie pigułki antykoncepcyjne oraz poprzez zwiększenie działania progesteronu.

Hormonoterapii nie włącza się jednak u chorych z niepłodnością. Endometrioza i ciąża są możliwe, ale zamiast pigułek zaleca się wtedy przeprowadzenie operacji.

Operacja

Zakres zabiegu chirurgicznego zależny jest od zaawansowania choroby. Pod uwagę bierze się też wiek kobiety i jej oczekiwania, np. to czy chce zajść w ciążę. Jeśli planuje posiadanie dziecka, ogniska endometriozy usuwa się tak, aby nie uszkodzić jajników i innych narządów rodnych. Operacja endometriozy najczęściej przeprowadzana jest laparoskopowo.

U pacjentek nieplanujących ciąży zabieg jest zwykle bardziej radykalny. Usuwa się wtedy jajniki, a niekiedy też macicę.

Czy endometrioza jest groźna?

Endometrioza w większości przypadków nie jest chorobą prowadzącą do śmierci. Niestety nieleczona wywołuje szereg dolegliwości bardzo obniżających komfort w codziennym funkcjonowaniu.

W skrajnych przypadkach, kiedy kobieta nie jest poddana terapii lub zostaje zbyt późno zdiagnozowana, może pojawić się ryzyko bezpośredniego zagrożenia życia.

Czy endometrioza to rak?

Endometrioza to nie rak, ale jej budowa i zmiany w materiale genetycznym przypominają te, które wykrywa się w guzach złośliwych. Niestety badania wykazują, że endometrioza zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe, np. jajnika.