Kamica nerkowa to choroba, która w krajach rozwiniętych dotyka od 10 do 20% populacji. Najczęściej diagnozuje się ją u mężczyzn w wieku 20-50 lat oraz kobiet między 50. a 80. rokiem życia. Istotą kamicy nerkowej jest obecność złogów w drogach moczowych. Jeśli są drobne, niekiedy udaje się je wydalić z moczem. Większe na ogół pozostają w nerkach, powodując nieprzyjemne dolegliwości. Jakie są przyczyny i objawy schorzenia? Jak diagnozuje się i leczy kamicę moczową? Odpowiadamy.

Kamienie nerkowe czy kryształki?

Kamica moczowa, którą pacjenci nazywają często kamieniami na nerkach, to schorzenie wywołujące bardzo uciążliwe dolegliwości bólowe. Bezpośrednią przyczyną nieprzyjemnych objawów są wytrącające się z moczu kryształki, łączące się z czasem w większe konglomeraty, potocznie nazywane kamieniami. Złogi najczęściej występują w górnych drogach moczowych, a dokładnie w nerkach.

Przy wystąpieniu pierwszych niepokojących symptomów ważna jest szybka reakcja pacjenta. Zgłaszając się do lekarza w momencie, kiedy złogi są niewielkie, można uniknąć operacji.

Czym jest kamica nerkowa?

Kamica nerkowa to choroba, która powstaje wskutek nadmiernego wysycenia moczu substancjami takimi jak wapń, sód, szczawiany, cytryniany, fosforany czy moczany. Kiedy jest ich za dużo, nie ulegają rozpuszczeniu i zaczynają wytrącać się w postaci kryształów.

Początkowo kryształki są drobne, co potocznie określa się mianem „piasku w nerkach”. Z czasem jednak, łączą się w większe skupiska, tworząc złogi, znane jako kamienie moczowe.

Najczęściej diagnozuje się złogi zbudowane ze szczawianu albo fosforanu wapnia. Nieco rzadziej spotykane są kamienie z kwasu moczowego lub fosforanu magnezowo-amonowego. Te drugie wykrywa się przede wszystkim u pacjentów z przewlekłymi zakażeniami dróg moczowych.

Kamienie powstają na ogół w górnych drogach moczowych – w nerkach, a dokładniej w kielichach i miedniczce nerkowej. Zdarza się jednak, że wykrywane są także w pęcherzu moczowym.

Kamicę nerkową diagnozuje się z podobną częstotliwością u kobiet i mężczyzn. Choroba bardzo rzadko występuje natomiast u dzieci i młodzieży.

Kamica nerkowa – objawy

Kamica moczowa we wczesnych stadiach rozwoju może nie dawać żadnych symptomów. Dopiero kiedy złogi osiągają duże rozmiary, pacjent zaczyna odczuwać dyskomfort.

Najczęstsze objawy kamieni na nerkach to kolka nerkowa, czyli nagły, silny ból spowodowany przemieszczaniem się kamienia z nerki do moczowodu. Opisywany jest jako ostry i rwący, zlokalizowany w okolicy lędźwiowej, u dołu brzucha, promieniujący do pachwiny. Niektórzy pacjenci w trakcie napadu kolki nerkowej odczuwają nudności i wymiotują.

Jeśli kamień jest mały – jego średnica nie przekracza 5 mm – dolegliwości bólowe trwają krótko, ponieważ złogi szybko „przechodzą” przez moczowód. Przy większych kamieniach, które zatykają moczowód, ból może trwać kilka dni i wymagać interwencji lekarskiej. Pilnego kontaktu z placówką medyczną wymagają sytuacje, kiedy u pacjenta występują dreszcze, gorączka i zaburzenia świadomości. Może to świadczyć o wystąpieniu powikłania – ostrego odmiedniczowego zapalenia nerek.

Symptomy, które mogą pojawić się w trakcie ataku kolki nerkowej lub niezależnie od niej, to:

• Krwiomocz – przy kamicy nerkowej pacjenci mogą zauważyć czerwony kolor moczu. Wynika to z obecności krwi pochodzącej z podrażnionych „piaskiem” lub złogami dróg moczowych.
• Częstomocz – częsta potrzeba oddania moczu, parcie na mocz.
• Uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza – mimo oddania moczu, chory nadal czuje parcie na pęcherz, tak jakby nie opróżnił go całkiem.
• Pieczenie w czasie oddawania moczu – u kobiet uczucie „szczypania” zlokalizowane jest w zewnętrznej części pochwy, u mężczyzn na czubku prącia.
• Ból promieniujący do czubka penisa – u mężczyzn oprócz pieczenia, mogą pojawić się dolegliwości bólowe wynikające z piasku lub złogów przemieszczających się w kierunku ujścia cewki moczowej.

Przyczyny kamicy nerkowej

Kamienie na nerkach mogą powstawać z wielu powodów. Wśród przyczyn związanych ściśle z układem moczowym wymienia się m.in.:

• niewystarczającą ilość spożywanych płynów,
• przerost prostaty u mężczyzn,
• przewlekłe zakażenia układu moczowego.

Pozostałe czynniki, mogące zwiększyć ryzyko kamicy moczowej, to:

• choroby endokrynologiczne, np. nadczynność przytarczyc,
• schorzenia zapalne jelit,
• osteoporoza,
• nowotwory układu krwiotwórczego, np. białaczka, szpiczak plazmocytowy,
• przerzuty innych nowotworów do kości,
• długotrwałe unieruchomienie pacjenta – przebywanie w łóżku,
• występowanie kamicy nerkowej w najbliższej rodzinie.

Diagnostyka kamicy moczowej

Jeśli kamica nerkowa pozostaje w stadium bezobjawowym, najczęściej rozpoznawana jest przy okazji wykonywania badań kontrolnych lub diagnostyki innego schorzenia. Wykrycie złogów następuje podczas badania USG jamy brzusznej.

Pacjenci, którzy zgłaszają się z konkretnymi objawami kamieni na nerkach, również kierowani są na badanie ultrasonograficzne. Dzięki temu lekarz może określić ilość, wielkość oraz lokalizację złogów.

Zdarza się, że przed podjęciem leczenia potrzebne są dodatkowe badania. Należą do nich m.in.:

• Urografia – badanie rentgenowskie układu moczowego z podaniem dożylnym środka kontrastującego. Pozwala ocenić funkcję nerek i dróg moczowych dzięki obserwacji przepływu moczu.
• Tomografia komputerowa (TK) – badanie obrazowe dokładniejsze od USG. Dzięki niemu lekarz może rozpoznać wszystkie rodzaje kamieni – nawet te niezawierające wapnia, które są niewidoczne w zwykłym badaniu radiologicznym.

Po zdiagnozowaniu kamicy za pomocą badań obrazowych, niektórym pacjentom zaleca się wykonanie badań krwi i moczu, aby określić ewentualną przyczynę powstawania złogów. Dotyczy to przede wszystkim dzieci, osób z kolejnym napadem kamicy oraz pacjentów z dużym kamieniem lub wieloma złogami, szczególnie w obu nerkach.

Zwykle chorzy przeprowadzają dobową zbiórkę moczu. Pomaga ona określić pH moczu i jego skład. Nadmiar lub niedostateczna ilość pewnych substancji może wskazać konkretną przyczynę powstawania złogów.

Leczenie kamicy nerkowej

Bardzo często przyczyną napadu kolki nerkowej jest przemieszczanie się przez moczowód małego kamienia. Oprócz bólu, pacjenci nie uskarżają się wtedy na inne dolegliwości. W takich przypadkach choremu zaleca się przyjmowanie leków przeciwbólowych oraz rozkurczających mięśnie ścian dróg moczowych. Konieczne jest również spożywanie nawet do 4 litrów wody, aby przyspieszyć wydalenie kamienia. Ważne, aby w miarę możliwości, pacjent zachował „wypłukany” kamień w celu zbadania jego składu i określenia przyczyny powstania.

Z pomocy lekarza urologa należy skorzystać, kiedy kamień jest za duży i nie jest możliwe jego samoistne wydalenie. Wizyta u specjalisty jest niezbędna również w sytuacji, gdy chory cierpi na zakażenie dróg moczowych z gorączką, kiedy kamień blokuje odpływ moczu i widoczne jest krwawienie.

Interwencja lekarska musi być podjęta także u osób bez objawów napadu kolki nerkowej, jeśli w badaniu USG widać, że kamień moczowy uległ powiększeniu lub pojawiły się nowe złogi.

Obecnie, w leczeniu kamicy moczowej, rzadko przeprowadza się tradycyjną operację chirurgiczną. W większości przypadków stosuje się nowoczesne metody usuwania kamieni.

Najpopularniejsze zabiegi to:

• Litotrypsja pozaustrojowa – procedura polega na rozbiciu kamienia nerkowego z wykorzystaniem fali wstrząsowej. Duży kamień zostaje w ten sposób rozdrobniony na mniejsze cząstki, które pacjent wydala z moczem. Zabieg nie wymaga zastosowania znieczulenia i przeprowadzany jest ambulatoryjnie.
• Nefrolitotrypsja przezskórna – zabieg wykonywany w przypadku dużych lub trudno zlokalizowanych kamieni moczowych. Polega na wprowadzeniu przez niewielkie nacięcie urządzenia o nazwie nefroskop. Umieszcza się go w miedniczce nerkowej i – przy użyciu specjalnych narzędzi – rozdrabnia, a następnie usuwa złogi. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu i wymaga kilkudniowego pobytu w szpitalu,
• Ureterorenoskopia – metoda leczenia kamicy nerkowej, w której złogi znajdują się w środkowym i dolnym odcinku moczowodu. Procedura polega na wprowadzeniu przez cewkę moczową wziernika. Trafia on do moczowodu, gdzie umożliwia obejrzenie kamienia. Następnie za pomocą specjalnych narzędzi usuwa się go w całości lub po rozdrobnieniu. Zabieg wymaga znieczulenia i kilku dni rekonwalescencji.