Trzustka to organ, który wytwarza hormony oraz bierze udział w produkcji soku trzustkowego, niezbędnego w procesie trawienia pokarmów. Jej prawidłowe funkcjonowanie ma więc kluczowe znaczenie dla zdrowia całego organizmu, a nieprawidłowości z nią związane mogą prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, a nawet zagrażać życiu. Jedną z najczęściej występujących chorób tego organu jest zapalenie trzustki. Specjaliści podkreślają, że każdego roku diagnozuje się coraz więcej przypadków zachorowań, a jedną z podstawowych przyczyn takiego stanu jest problem otyłości. Co jeszcze warto wiedzieć o zapaleniu trzustki? Jak objawia się choroba i jak skutecznie ją leczyć? Wyjaśniamy.

Czym jest zapalenie trzustki?

Zapalenie trzustki jest stanem zapalnym trzustki, czyli organu znajdującego się za żołądkiem. Może ono mieć różne przyczyny i przebiegać w dwóch formach. Wyróżniamy ostre zapalenie trzustki i przewlekłe zapalenie trzustki.

Forma ostra to nagły stan zapalny, najczęściej związany z potrzebą natychmiastowej interwencji medycznej. Wiąże się ono z zaburzeniami w wytwarzaniu enzymów trzustkowych, przez co enzymy te aktywują się już w trzustce, co prowadzi do sytuacji, w której zaczyna ona trawić samą siebie. Skutkuje to poważnymi zniszczeniami zarówno tego organu, jak i niebezpieczeństwem wielu powikłań o charakterze ogólnym oraz niewydolności innych narządów, w tym nerek, układu krążenia oraz układu oddechowego.

Zapalenie przewlekłe natomiast rozwija się sukcesywnie, a jego konsekwencją może być trwałe uszkodzenie organu. Zachodzi ono w miąższu trzustki, a jego główną przyczyną jest nadmierne spożywanie alkoholu. W Polsce wykrywa się około 5–10 nowych przypadków zachorowań na 100 000 pacjentów.

Objawy zapalenia trzustki

W zależności od rodzaju zapalenia trzustki możemy mówić o różnych pojawiających się u pacjentów objawach. W przypadku ostrego zapalenia trzustki najczęstsze objawy to:

• silny ból brzucha, mogący promieniować aż do pleców lub mający charakter opasający;
• bóle w nadbrzuszu trwające nawet kilka godzin;
• niedrożność jelit;
• porażenie jelita;
• wymioty i nudności;
• zatrzymanie stolców i gazów lub biegunka;
• gorączka;
• żółtaczka.

U pacjentów cierpiących na przewlekłe zapalenie trzustki najczęściej pojawiają się:

• długotrwały ból brzucha, promieniujący aż do pleców;
• bóle w okolicy lewego podżebrza, szczególnie 15–30 minut po posiłku;
• stolce tłuszczowe o nieprzyjemnym zapachu;
• wzdęcia;
• odbijanie się;
• wymioty;
• spadek masy ciała;
• brak apetytu;
• nawracające stany podgorączkowe;
• niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach;
• żółtaczka;
• problemy z tolerancją glukozy.

Przyczyny zapalenia trzustki

Podobnie jak w przypadku objawów, również przyczyny zapalenia trzustki mogą różnić się w zależności od rodzaju zapalenia. Bezpośrednią przyczyną ostrego zapalenia trzustki jest zaburzenie równowagi aktywności enzymów w pęcherzykach trzustki. Prowadzi to do trawienia ścian naczyń krwionośnych oraz przewodu pokarmowego, co z kolei skutkuje perforacją, czyli przedziurawieniem, lub wewnętrznym krwotokiem. Wśród czynników powodujących zapalenie trzustki wyróżnia się wiele, które wpływają na komórkę pęcherzykową trzustki oraz prawidłowe wydzielanie enzymów. Najczęściej jest to nadmierna ilość alkoholu oraz konsekwencja kamicy żółciowej. Do pozostałych przyczyn wywołujących ostre zapalenie trzustki należą:

• niektóre leki;
• urazy jamy brzusznej;
• hiperlipidemie;
• wady rozwojowe trzustki o charakterze wrodzonym;
• niektóre dziedziczne mutacje genowe.

Wśród przyczyn przewlekłego zapalenia trzustki lekarze wyróżniają:

• palenie papierosów;
• alkoholizm;
• kamicę żółciową;
• stany zapalne dróg żółciowych o charakterze przewlekłym;
• nieleczone ostre zapalenie trzustki;
• otyłość trzewną;
• mutacje niektórych genów;
• wrzody żołądka;
• hipertriglicerydemię, czyli wysokie stężenie trójglicerydów we krwi,
• wzmożone wydzielanie parathormonu;
• czynniki autoimmunologiczne;
• spożywanie dużej ilości czerwonego mięsa.

Jak diagnozuje się zapalenie trzustki?

Pierwszym elementem diagnostycznym jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z pacjentem, w trakcie którego lekarz ustali pojawiające się objawy oraz częstotliwość ich występowania. W przypadku stwierdzenia symptomów charakterystycznych dla zapalenia trzustki lekarz może zdecydować się na przeprowadzenie dodatkowych badań diagnostycznych.

Warto przy tym podkreślić, że przewlekłe zapalenie trzustki, szczególnie we wczesnym stadium, jest dość trudne do wykrycia. Większe możliwości diagnostyczne pojawiają się dopiero, gdy choroba staje się bardziej zaawansowana, co ujawnia się w badaniach laboratoryjnych. Wśród testów diagnostycznych kluczową rolę odgrywa oznaczenie poziomu lipazy, glukozy, amylazy oraz witaminy D3 we krwi. Ponadto pomocne są również badania obrazowe, między innymi tomografia komputerowa, USG, rezonans magnetyczny oraz ultrasonografia endoskopowa. W niektórych przypadkach specjaliści decydują się na wykonanie testu aktywności elastazy 1, który daje informację o tym, jaka dobowa ilość tłuszczów wydalana jest z kałem.

Przy diagnozowaniu ostrego zapalenia trzustki prócz wywiadu z pacjentem wykorzystuje się także testy stężenia amylazy, lipazy oraz białka CRP. Podobnie jak w przewlekłym zapaleniu trzustki, lekarze wykonują również tomografię komputerową jamy brzusznej oraz USG.

Leczenie zapalenia trzustki

Przede wszystkim należy zaznaczyć, że pacjenci, którzy zauważą u siebie wyżej opisane objawy, w żadnym wypadku nie powinni podejmować leczenia na własną rękę. Skuteczna terapia możliwa jest jedynie po konsultacji ze specjalistą, który wdroży odpowiednie środki, dobrane po analizie wyników badań i testów diagnostycznych. Przy ustalaniu właściwej metody terapeutycznej niezbędne jest  określenie przyczyn dolegliwości.

W przypadku łagodnej postaci ostrego zapalenia trzustki możliwe jest zastosowanie dość łatwych środków zaradczych w postaci głodówki trwającej około 3–4 dni, często także połączonej z przyjmowaniem leków przeciwbólowych oraz nawadnianiem metodą dożylną.

Leczenie ciężkich postaci ostrego zapalenia trzustki jest znacznie trudniejsze i wymaga intensywnej opieki lekarskiej. Warto przy tym dodać, że nie istnieje skuteczna metoda na całkowite wyleczenie pacjenta cierpiącego na tę chorobę, ale możliwe jest wdrożenie terapii wspomagającej, mającej na celu zapobieganie poważniejszym konsekwencjom. Taka terapia opiera się na leczeniu zakażeń, przeciwdziałaniu nadmiernemu zagęszczeniu krwi, odpowiednim nawodnieniu pacjenta oraz stosowaniu właściwie dobranych leków przeciwbólowych.