Tarczyca (gruczoł tarczowy) to jeden z największych gruczołów wydzielania wewnętrznego w ludzkim organizmie. Znajduje się w przednio-dolnej części szyi i odpowiada za produkcję niezbędnych dla zdrowia hormonów. Gdy gruczoł tarczowy wytwarza za mało hormonów, oznacza to niedoczynność tarczycy, chorobę, którą należy leczyć. Jakie są przyczyny i objawy niedoczynności? Jak wygląda terapia? Odpowiadamy w artykule.

Hormony wydzielane przez tarczycę

Tarczyca, nazywana również gruczołem tarczowym, to nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego człowieka. Zlokalizowana jest w przednio-dolnej części szyi i waży ok. 30-60g.

Prawidłowa praca gruczołu tarczowego ma ogromny wpływ na zdrowie. Tarczyca i wydzielane przez nią hormony spełniają wiele istotnych funkcji w organizmie, m.in.:

• kontrolują metabolizm i temperaturę ciała,
• regulują pracę układu pokarmowego i rozrodczego,
• wpływają na gospodarkę wapniowo-fosforową,
• a także na nastrój czy kondycję skóry i włosów.

Tak jak wszystkie narządy w ciele człowieka, tarczyca może niedomagać. Jedną z często diagnozowanych chorób jest niedoczynność tarczycy. Na czym dokładnie polega ta przypadłość?

Czym jest niedoczynność tarczycy?

Aby zrozumieć na czym polega niedoczynność tarczycy, należy wiedzieć, w jaki sposób funkcjonuje wspomniany gruczoł. Praca tarczycy zależna jest od przysadki mózgowej, która uwalniając hormon tyreotropowy (TSH), pobudza ją do wytwarzania dwóch równie ważnych hormonów: trójjodotyroniny (T3) oraz tyroksyny (T4).

Zależność między pracą tarczycy i przysadki określana jest mianem ujemnego sprzężenia zwrotnego. Zjawisko polega na tym, że podwyższony poziom hormonów tarczycy prowadzi do zmniejszenia uwalniania TSH przez przysadkę. Z kolei zbyt niskie stężenie hormonów gruczołu tarczowego, pobudza produkcję TSH.

To właśnie drugi przypadek, w którym tarczyca produkuje za mało T3 i T4, a przysadka wytwarza więcej TSH, określany jest mianem niedoczynności tarczycy. Dlaczego dochodzi do takiego stanu?

Niedoczynność tarczycy – przyczyny

Przyczyny niedoczynności tarczycy mogą być różne. Wśród najczęściej występujących wymienić należy:

• Przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto) – choroba autoimmunologiczna, podczas której organizm wytwarza przeciwciała prowadzące do stanu zapalnego, a w rezultacie niszczenia tarczycy. Kiedy gruczoł tarczowy zanika, zmniejsza się jednocześnie produkcja hormonów.
• Terapię jodem promieniotwórczym – taki rodzaj leczenia może być stosowany w różnych grupach pacjentów, np.: w chorobie Gravesa-Basedowa lub z wolem guzkowym. Niestety jako powikłanie może rozwinąć się niedoczynność tarczycy.
• Usunięcie tarczycy – operacja chirurgicznego usunięcia gruczołu tarczowego jest niekiedy najlepszym rozwiązaniem dla chorych, np. na raka tarczycy czy wole guzkowe. Stopień niedoczynności zależny jest od tego czy usuwa się cały narząd czy jeden płat. W pierwszym przypadku dochodzi do trwałej niedoczynności tarczycy. Więcej o zabiegach piszemy na stronie Operacje tarczycy i przytarczyc.
• Inne choroby zapalne gruczołu tarczowego – np. podostre zapalenie tarczycy czy poporodowe zapalenie tarczycy. W takich przypadkach niedoczynność może z czasem samoistnie ustąpić.
• Stosowanie niektórych leków – polekowa niedoczynność tarczycy może rozwinąć się np. po podaniu interferonu stosowanego w leczeniu nowotworów krwi.
• Choroby przysadki – problemy z przysadką mózgową, np. guz, mogą doprowadzić do tzw. wtórnej niedoczynności tarczycy.

Ryzyko zachorowania na niedoczynność tarczycy rośnie wraz z wiekiem. Najwięcej przypadków odnotowuje się po 60. roku życia. Zaburzenie diagnozowane jest również częściej u kobiet. Wg dostępnych danych, dotyczy 5% dorosłych kobiet i ok. 1% mężczyzn. Nie oznacza to jednak, że choroba nie występuje u dzieci i młodzieży.

Niedoczynność tarczycy – objawy

Objawy niedoczynności tarczycy mogą mieć różne nasilenie, zależne od stadium choroby.

Pacjenci z bardzo wczesną tzw. subkliniczną niedoczynnością, zwykle nie obserwują u siebie żadnych niepokojących symptomów. W ciężkiej postaci choroby z kolei, mogą pojawić się poważne objawy, niekiedy nawet zagrażające życiu.

Jakie są najczęstsze objawy mogące sugerować niedoczynność tarczycy? Należą do nich m.in.:

• zmęczenie i senność,
• stany depresyjne,
• tycie niezależne od stosowanej diety,
• zaparcia,
• zaburzenia miesiączkowania i problemy z zajściem w ciążę,
• niskie ciśnienie tętnicze,
• bradykardia – spowolniona akcja serca,
• częste uczucie zimna,
• przesuszona skóra,
• wypadające włosy,
• suche, piekące oczy.

W badaniach laboratoryjnych obserwuje się podwyższoną wartość TSH i obniżoną FT4. Stan ten określa się jako pierwotną niedoczynność tarczycy.

W sytuacji gdy TSH jest lekko powyżej normy, a FT4 mieści się w wyznaczonej skali, najczęściej oznacza to subkliniczną, czyli utajoną niedoczynność gruczołu tarczowego.

U niektórych pacjentów z niedoczynnością obserwuje się również niedokrwistość oraz zbyt wysokie stężenie cholesterolu.

Niedoczynność tarczycy – leczenie

Chora tarczyca i jej niedoczynność wymagają odpowiedniego leczenia, które ustala specjalista endokrynolog. Jakie są możliwości terapii?

Najczęściej stosowaną formą leczenia niedoczynności tarczycy jest farmakoterapia. Pacjenci powinni przyjmować regularnie hormon, którego ich gruczoł tarczowy nie wytwarza w odpowiedniej ilości.

Lekiem, który sprawdza się w tym przypadku jest lewotyroksyna – analog naturalnie wytwarzanej przez tarczycę tyroksyny. Dostępny jest w formie wielu preparatów o różnych nazwach. Najlepiej, by pacjent przyjmował cały czas ten sam produkt, ponieważ mogą się one różnić składem oraz efektem działania.

Lewotyroksyna musi być przyjmowana regularnie. Najczęściej endokrynolog zaleca przyjmowanie tabletki rano, na czczo, ok. godzinę przed pierwszym posiłkiem. Dawka ustalana jest indywidualnie – zależy od dokładnych wyników badań i zgłaszanych objawów.

W trakcie farmakoterapii pacjent powinien stawiać się na badania i wizyty kontrolne. Na podstawie aktualnych wyników lekarz modyfikuje dawkę leku. Początkowo kontrole odbywają się co ok. 3. miesiące. Przy dobrych i stabilnych wynikach, chorzy powinni monitorować swój stan raz na 6-12 miesięcy.

W ciężkich przypadkach niedoczynności, którym towarzyszą powikłania i inne choroby, niekiedy wymagane jest leczenie szpitalne.

U większości pacjentów leczenie niedoczynności tarczycy musi być prowadzone całe życie. Do samoistnego wyciszenia objawów i wyzdrowienia dochodzi niekiedy u kobiet z poporodowym zapaleniem tarczycy, u pacjentów z polekową niedoczynnością gruczołu tarczowego oraz chorych z podostrym zapaleniem tarczycy.