Szacuje się, że około 2% zachorowań na nowotwory stanowi rak skóry nazywany czerniakiem, a każdego roku liczba pacjentów, u których wykrywa się tę chorobę, rośnie. W poniższym artykule odpowiemy na najważniejsze pytania na temat czerniaka: jak wygląda, jakie są przyczyny i objawy czerniaka oraz jak się go diagnozuje i jakie działania prewencyjne mogą nas ustrzec przed zachorowaniem.
Co to jest czerniak?
Skóra składa się z trzech podstawowych warstw, wśród których najbardziej zewnętrzną jest naskórek, również zbudowany warstwowo. Jednymi z najważniejszych komórek naskórka są melanocyty, nazywane też komórkami barwnikowymi. To właśnie z nimi związany jest czerniak (z łac. melanoma malignum), czyli złośliwy nowotwór skóry, błon śluzowych lub błony naczyniowej oka, który wywodzi się z melanocytów.
Czerniak skóry jest chorobą o znacznym odsetku wyleczeń, przede wszystkim dlatego, że zwykle dotyka skóry miejscowo. Oczywiście bardzo istotne jest wczesne wykrycie zmiany i wdrożenie odpowiedniego leczenia we wczesnym stadium rozwoju choroby.
Czerniak skóry – dlaczego powstaje?
Przyczyn powstawania czerniaka skóry jest wiele i są one dość zróżnicowane. W tej części artykułu wymieniamy najczęstsze czynniki ryzyka zachorowania na tę odmianę raka skóry, choć trzeba podkreślić, że ich wystąpienie nie musi koniecznie oznaczać powstania nowotworu.
Do najważniejszych przyczyn powstawania czerniaka należy częsta ekspozycja na promieniowanie UV. Dotyczy to zarówno naturalnego promieniowania pochodzącego ze słońca, jak i promieni UV używanych na przykład w solariach. W tym miejscu warto też dodać, że nawet jednorazowe poważne oparzenia słoneczne, na przykład w dzieciństwie, mogą zwiększać ryzyko zachorowania.
Bardziej narażone na ten rodzaj raka skóry są z pewnością osoby o jasnej karnacji, ze skłonnością do oparzeń słonecznych, a także pacjenci w starszym wieku, zwłaszcza kobiety. Warto też zwrócić uwagę na znamiona występujące na skórze. Większe ryzyko zachorowania na czerniaka obserwuje się u osób ze znamionami wrodzonymi, mnogimi oraz atypowymi.
Nie bez znaczenia są także czynniki genetyczne. Jeśli w rodzinie wystąpiło wcześniej 5-10% przypadków zachorowań na czerniaka, mówimy o dodatnim wywiadzie rodzinnym, a tym samym zwiększonym ryzyku.
Jak wygląda czerniak?
Czerniak jest nowotworem złośliwym, który najczęściej rozwija się na skórze, choć możliwe jest jego wystąpienie także w obrębie błon śluzowych oraz gałki ocznej. Swym wyglądem przypomina nieco pieprzyki, choć pewne cechy pomagają go od nich odróżnić.
Czym różni się czerniak od pieprzyków? Obserwując zmiany barwnikowe na swojej skórze warto przede wszystkim bacznie przyglądać się i przebadać zmiany o asymetrycznym kształcie, nieregularnych brzegach, niejednolitej barwie oraz powierzchni. W przypadku przebarwień o charakterze złośliwym, takich jak czerniaki, charakterystyczne jest też szybkie postępowanie zmian. W przypadku zwykłych pieprzyków mogą one zmieniać swoją wielkość w przeciągu kilku lat, natomiast czerniak zwiększa swą objętość dość gwałtownie.
Rodzaje czerniaka skóry
Istnieje wiele rodzajów czerniaka skóry, które podzielić można ze względu na jego stadium zaawansowania oraz typ morfologiczny.
Biorąc pod uwagę stopień zaawansowania, możemy mówić o kilku rodzajach czerniaka, przy czym stopniem 0 określa się zmianę, która nie przekracza naskórka i nie ma postaci naciekającej. Stopień I to czerniak, który w formie owrzodzonej nie przekracza 1 mm grubości, natomiast w formie nieowrzodzonej – 2 mm. W stadium tym węzły chłonne nie są zaatakowane przez postępowanie nowotworu i nie obserwuje się przerzutów. Stopień II czerniaka skóry dzieli się na trzy podstopnie, w zależności od grubości pierwotnej zmiany. W stopniu III zaobserwować można przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych, mikroprzerzuty, a nawet zajęcie całych węzłów chłonnych. Stopień IV jest najcięższą formą czerniaka skóry, w której przerzuty występują także w odległych organach.
Jeśli chodzi o typy morfologiczne, wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje czerniaka. Mówimy tu o najczęściej występującym czerniaku szerzącym się powierzchownie; czerniaku powstającym w plamie soczewicowatej, inaczej czerniaku lentiginalnym; czerniaku guzkowym; oraz czerniaku dosiebnych części kończyn, inaczej podpaznokciowym. Oprócz tych typów badania mogą wykazać także wystąpienie innych, mniej popularnych typów, określanych ogólnie czerniakiem desmoplastycznym.
Diagnostyka czerniaka
Bez względu na rodzaj czerniaka, bardzo ważne jest odpowiednio wczesne wykrycie zmiany, które poskutkować może całkowitym wyleczeniem. Dlatego każdego roku lekarze dermatolodzy zachęcają swoich pacjentów do regularnego przyglądania się zmianom na skórze. Kluczowe w diagnostyce czerniaka jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu, który pomoże lekarzowi określić, jak przebarwienie zmieniało się z upływem czasu. Najlepszą metodą sprawdzania zmian barwnikowych jest natomiast dermatoskopia, czyli badanie przy pomocy specjalnego urządzenia, które powiększa i odpowiednio oświetla powierzchnię skóry. Dermatoskopia przeprowadzana jest na całym obszarze skóry badanego, co pozwala dostatecznie wcześnie wykryć nawet niewielkie zmiany mające charakter złośliwy.
Jeśli po dermatoskopii lekarz zdecyduje o wycięciu danej zmiany barwnikowej, niezbędne będzie też badanie histopatologiczne, które pomoże określić podtyp nowotworu, a także stopień zajęcia poszczególnych warstw skóry.
Profilaktyka czerniaka skóry
Jak w przypadku wielu innych chorób, bardzo ważną rolę odgrywa właściwa profilaktyka czerniaka skóry. W tym miejscu należy zwrócić uwagę przede wszystkim na ochronę skóry przed szkodliwym promieniowaniem UV. Szczególnie osoby bardziej narażone na wystąpienie nowotworów skóry, na przykład te o jasnej karnacji, powinny zadbać o stosowanie dobrej jakości kremów z wysokim filtrem UV oraz zakrywanie ciała w szczególnie słoneczne dni. Nie można także zapominać o nakryciu głowy. Wyjątkowo istotna jest ochrona przed słońcem dzieci, u których oparzenia słoneczne mogą skutkować późniejszym zachorowaniem na czerniaka. Bezwzględnie jednak każdy powinien regularnie obserwować znamiona na swojej skórze i od czasu do czasu wykonywać badanie dermatoskopem.